Plato: TIMAEUS và CRITIAS
✍️ Mục lục: Plato: TIMAEUS và CRITIAS
⭐️ Plato: TIMAEUS
✨Mục 2.
Thiên nhiên dưới góc nhìn mà bà đã trình bày với một triết gia Hy Lạp vào thế kỷ thứ tư trước Công nguyên không dễ gì tái hiện lại trong mắt người hiện đại. Phải thêm vào những liên tưởng về thần thoại và thơ ca, và phải loại bỏ ảnh hưởng vô thức của khoa học, thì chúng ta mới có thể chiêm ngưỡng được bầu trời hay mặt đất như chúng hiện ra trước mắt người Hy Lạp. Bản thân triết gia cũng là một đứa trẻ và cũng là một người đàn ông – một đứa trẻ trong phạm vi hiểu biết của mình, nhưng cũng là một trí tuệ vĩ đại có cái nhìn sâu sắc về thiên nhiên, và thường dự đoán được chân lý. Ông tràn đầy những suy nghĩ độc đáo, nhưng lại dễ bị áp đặt bởi những ngụy biện hiển nhiên nhất. Đôi khi ông nhầm lẫn giữa số với ý tưởng, và nguyên tử với số; những khái niệm tiên nghiệm của ông hoàn toàn không cân xứng với kinh nghiệm của ông. Ông sẵn sàng giải thích các hiện tượng trên bầu trời bằng những phép so sánh tầm thường nhất với trái đất. Đôi khi ông chấp nhận những thí nghiệm mà thiên nhiên đã thực hiện cho ông, nhưng ông chưa bao giờ tự mình thử nghiệm để chứng minh hay bác bỏ các lý thuyết của mình. Kiến thức của ông không đồng đều; Trong khi ở một số ngành, chẳng hạn như y học và thiên văn học, ông đã đạt được thành thạo đáng kể, thì cũng có những ngành khác, chẳng hạn như hóa học, điện, cơ học, mà ngay cả tên gọi của chúng ông cũng không hề biết. Ông là kẻ thù tự nhiên của thần thoại, vậy mà những ý tưởng thần thoại vẫn còn ảnh hưởng đến ông. Ông nỗ lực hình thành một khái niệm về các nguyên lý, nhưng những nguyên lý hay ý tưởng này được ông coi là những quyền năng hay thực thể thực sự mà thế giới đã phải tuân theo. Ông luôn có xu hướng lập luận từ cái gần đến cái xa, từ cái đã biết đến cái chưa biết, từ con người đến vũ trụ, và ngược lại từ vũ trụ đến con người. Trong khi sắp xếp thế giới, ông cũng đang sắp xếp các hình thức tư duy trong tâm trí mình; và ánh sáng từ bên trong và ánh sáng từ bên ngoài thường giao thoa và góp phần gây nhầm lẫn cho nhau. Ông có thể được ví như một người thợ xây đang thực hiện một thiết kế vĩ đại, người chỉ có thể đào bằng tay vì không được cung cấp các công cụ thông thường; hoặc như một nhà thơ hay nhạc sĩ, như Tynnichus (Ion), buộc phải điều chỉnh những cảm xúc trữ tình của mình theo giới hạn của tứ âm hay của sáo.
Các thuyết vũ trụ học Hesiodic và Orphic là một giai đoạn tư tưởng trung gian giữa thần thoại và triết học và có ảnh hưởng lớn đến sự khởi đầu của tri thức. Không có gì đằng sau chúng; chúng đối với khoa học vật lý giống như những bài thơ của Homer đối với lịch sử Hy Lạp sơ khai. Chúng khiến con người nghĩ về thế giới như một tổng thể; chúng đưa tâm trí trở lại vô tận của thời gian đã qua; chúng gợi ý về quan sát đầu tiên về tác động của lửa và nước trên bề mặt trái đất. Đối với vật lý cổ đại, chúng có mối quan hệ tương tự như địa chất đối với khoa học hiện đại. Nhưng người Hy Lạp không giống như nhà nghiên cứu của thế hệ trước, bị giới hạn trong khoảng thời gian sáu nghìn năm; họ có thể suy đoán tự do về tác động của vô số thời đại trong quá trình sản sinh ra các hiện tượng vật lý. Họ có thể tưởng tượng ra những thành phố đã tồn tại từ lâu ngoài trí tưởng tượng (Nhà nước; Luật pháp), luật lệ hoặc hình thức nghệ thuật và âm nhạc đã tồn tại, ‘không chỉ trên lời nói, mà trong chính sự thật, trong mười nghìn năm’ (Luật pháp); Ông nhận thức được rằng các hiện tượng tự nhiên như châu thổ sông Nile có thể đã tích tụ dần dần trong một thời gian dài (Hdt.). Nhưng dường như ông cho rằng diễn biến của các sự kiện là tuần hoàn chứ không phải tiến triển. Có lẽ ông bị dẫn dắt bởi tính cố định của phong tục Ai Cập và nhận định chung rằng trên thế giới còn có những nền văn minh khác cổ xưa hơn nền văn minh Hy Lạp.
Các triết gia cổ đại tìm thấy trong thần thoại nhiều ý tưởng, nếu không bắt nguồn từ tự nhiên, thì cũng dễ dàng chuyển giao cho tự nhiên—chẳng hạn như tình yêu hay thù hận, tương ứng với sự hấp dẫn hoặc đẩy lùi; hay quan niệm về sự tất yếu gắn liền với cả tính đều đặn và tính bất thường của tự nhiên; hay về sự ngẫu nhiên, nguyên nhân vô danh hoặc chưa biết; hay về công lý, tượng trưng cho quy luật bù trừ; là về Số phận và Cơn thịnh nộ, tiêu biểu cho trật tự cố định hoặc những biến động phi thường của tự nhiên. Chính họ đã tự mình diễn giải Homer và các nhà thơ được cho là ý nghĩa nguyên bản. Khi suy ngẫm về các hiện tượng của tự nhiên, họ cảm thấy nhẹ nhõm khi có thể thốt ra những suy nghĩ trong lòng mình bằng những hình ảnh ẩn dụ mà đối với họ không phải là hình ảnh, và đã được truyền thống thánh hiến. Hesiod và các nhà thơ Orphic đã chuyển động trong một vùng bán nhân cách hóa, trong đó ý nghĩa hoặc nguyên tắc xuất hiện thông qua con người. Trong những quan niệm rộng lớn hơn của họ về Hỗn mang, Erebus, Aether, Đêm, v.v., những nỗ lực khái quát thô sơ đầu tiên được nhìn thấy một cách mờ nhạt. Bản thân các vị thần, đặc biệt là những vị thần vĩ đại như Zeus, Poseidon, Apollo, Athene, vừa là những thực thể phổ quát vừa là những cá thể riêng biệt. Họ dần dần bị lạc lối trong một quan niệm chung về tâm trí hay Thượng Đế. Họ tiếp tục tồn tại vì mục đích nghi lễ hoặc nghệ thuật; nhưng từ thế kỷ thứ sáu trở đi, hoặc thậm chí sớm hơn, quan niệm về “một Thượng Đế, vĩ đại nhất giữa các vị thần và loài người, đấng toàn năng, toàn thị, toàn thính, toàn trí” (Xenophanes).
Dưới ảnh hưởng của những ý tưởng như vậy, có lẽ cũng bắt nguồn từ truyền thống của chính họ hoặc của các quốc gia khác, những mẩu vụn về y học và thiên văn học, con người đã bắt đầu quan sát thiên nhiên. Nhà triết học Hy Lạp nhìn lên vòng tròn xanh của bầu trời và chợt nhận ra rằng vạn vật là một; sự hỗn loạn của giác quan lắng xuống, và tâm trí tìm thấy sự bình yên trong suy nghĩ mà các thế hệ trước đã nỗ lực hiện thực hóa. Biểu hiện đầu tiên của điều này là một yếu tố nào đó, dần dần được cô đặc thành một sự trừu tượng thuần túy, và được thanh lọc khỏi mọi sắc thái của giác quan. Chẳng bao lâu, một thế giới ý tưởng nội tâm bắt đầu được khai mở, hấp dẫn hơn, mạnh mẽ hơn, trường tồn hơn cả những vật thể sáng nhất hữu hình, mà đối với con mắt của nhà triết học nhìn vào bên trong, dường như mờ nhạt trước mắt họ, chỉ còn lại một sự tồn tại mờ nhạt và bấp bênh. Đồng thời, tâm trí con người chia thành hai bộ phận lớn: những người chỉ nhìn thấy một nguyên lý chuyển động, và những người chỉ nhìn thấy một nguyên lý tĩnh lặng, trong tự nhiên và trong chính họ; Có những người theo Heraclitean hay Eleatics ra đời, cũng như ở những thời đại sau này có những người theo Aristoteles hay Platon. Giống như một số triết gia thời hiện đại, những người bị buộc tội là đưa ra lý thuyết trước rồi mới tìm ra sự thật, những người ủng hộ bất kỳ ý kiến nào cũng không bao giờ nghĩ đến việc áp dụng tiêu chuẩn sự thật cho bản thân hoặc cho đối thủ của họ. Họ bị chế ngự bởi những ý tưởng của chính mình chứ không phải là chủ nhân của chúng. Giống như những kẻ cuồng tín Heraclitean mà Plato đã chế giễu trong Theaetetus, họ không có khả năng đưa ra lý do cho đức tin trong họ, và có tất cả sự thù địch của một giáo phái tôn giáo. Tuy nhiên, chắc chắn rằng, đã có một số ấn tượng đầu tiên bắt nguồn từ bản chất bên ngoài, mà, như trong thần thoại, cũng như trong triết học, đã tác động lên tâm trí của những nhà tư tưởng đầu tiên. Mặc dù không có khả năng quy nạp hay khái quát theo nghĩa hiện đại, họ đã nắm bắt được nguồn cảm hứng từ thế giới bên ngoài. Những sự kiện hay hiện tượng chung nhất của thiên nhiên, vòng tròn của vũ trụ, sức mạnh dinh dưỡng của nước, không khí là hơi thở của sự sống, sức mạnh hủy diệt của lửa, sự đều đặn dường như của phần lớn thiên nhiên và sự bất thường của phần còn lại, sự lặp lại của ngày và đêm và của các mùa, trái đất rắn chắc và không gian vô hình, luôn hiện hữu với họ.
Nguồn gốc lớn nhất của sai lầm và cũng là khởi đầu của chân lý đối với họ chính là lập luận từ phép loại suy; họ chỉ thấy sự tương đồng, chứ không thấy sự khác biệt; và họ không có khả năng phân biệt minh họa với lập luận. Phép loại suy trong thời hiện đại chỉ là sự chỉ đường, và được kiểm chứng ngay lập tức bằng thực nghiệm. Những giấc mơ và ảo ảnh, thoáng qua tâm trí triết gia, về sự tương đồng giữa các lớp chất khác nhau, hay giữa thế giới động vật và thực vật, được đưa vào lò luyện kim, và cặn bã cùng các yếu tố khác bám vào chúng bị thanh lọc. Nhưng người cùng thời với Plato và Socrates không thể cưỡng lại sức mạnh của bất kỳ phép loại suy nào xuất hiện trong đầu họ, và bị cuốn vào bất kỳ hệ quả nào dường như xảy ra sau đó. Ông không có phương pháp phân biệt hay biến đổi kèm theo nào, nhờ đó ông có thể phân biệt cái ngẫu nhiên với cái bản chất. Ông không thể cô lập các hiện tượng, và ông bất lực trước ảnh hưởng của bất kỳ từ nào có nghĩa mơ hồ hoặc nghĩa kép.
Tuy nhiên, nếu không sử dụng phép loại suy thô thiển này, nhà triết học vật lý cổ đại hẳn đã đứng yên; ông thậm chí không thể đưa ra “một phỏng đoán trong số rất nhiều” mà không so sánh. Diễn biến của các hiện tượng tự nhiên sẽ trôi qua mà không được chú ý trước mắt ông, giống như những cảnh đẹp hay âm thanh du dương trước mắt và tai của một con vật. Ngay cả sự sùng bái vật thể của người man rợ cũng là khởi đầu của lý luận; giả định về những nguyên nhân kỳ quặc nhất cho thấy một trạng thái tinh thần cao hơn so với việc không có bất kỳ sự tìm hiểu nào về chúng. Xu hướng lập luận từ cao xuống thấp, từ con người xuống thế giới, đã dẫn đến nhiều sai lầm, nhưng cũng có ảnh hưởng nâng cao đến triết học. Quan niệm về thế giới như một tổng thể, một con người, một loài vật, đã là nguồn gốc của những khái quát vội vàng; tuy nhiên, sự hiểu biết chung chung này về tự nhiên cũng dẫn đến tinh thần bao quát trong triết học sơ khai, tinh thần này không tăng lên mà còn giảm đi khi các lĩnh vực tri thức ngày càng bị phân chia. Nhà vật lý hiện đại giới hạn mình trong một hoặc có lẽ hai nhánh khoa học. Nhưng ông hiếm khi vượt lên trên lĩnh vực của mình, và thường rơi vào ảnh hưởng thu hẹp mà bất kỳ nhánh nào, khi bị loại trừ khỏi mọi nhánh khác, có đối với tâm trí. Ngôn ngữ, thứ hai, đã thực hiện một bùa mê đối với những khởi đầu của triết học vật lý, dẫn đến sai lầm và đôi khi dẫn đến chân lý; bởi vì nhiều suy nghĩ được gợi ra bởi nghĩa kép của từ (tiếng Hy Lạp), và sự phân biệt ngẫu nhiên của các từ đôi khi khiến các triết gia cổ đại tạo ra những khác biệt tương ứng trong các sự vật (tiếng Hy Lạp). ‘Nếu chúng giống nhau, tại sao chúng lại có tên gọi khác nhau; hoặc nếu chúng khác nhau, tại sao chúng lại có cùng tên?’ – là một lập luận không dễ trả lời trong giai đoạn đầu của kiến thức. Các triết gia hiện đại luôn được dạy bài học mà họ vẫn chưa hoàn thiện, rằng họ phải thoát khỏi ảnh hưởng của từ ngữ. Plato, người cũng thường xuyên là nạn nhân của chúng, cũng không thiếu những lời khuyên ấn tượng rằng chúng ta nên xem xét không phải từ ngữ mà là sự vật (States.). Nhưng nhìn chung, người xưa, mặc dù không hoàn toàn bị chúng chi phối, nhưng lại chịu ảnh hưởng của từ ngữ nhiều hơn người hiện đại. Họ không có sự phân chia rõ ràng về màu sắc hay chất liệu; ngay cả bốn nguyên tố cũng không được định nghĩa; các lĩnh vực kiến thức cũng không bị tách rời. Họ đang sắp xếp lại trật tự từ sự hỗn loạn, bằng cách trộn lẫn một chút kinh nghiệm nhỏ nhoi vào một đống hỗn độn những khái niệm tiên nghiệm. Tuy nhiên, có lẽ, những ấn tượng đầu tiên của họ, những ảo tưởng và ảo ảnh của trí tưởng tượng, đã tạo ra một hoạt động trí tuệ mạnh mẽ hơn và đưa họ đến gần chân lý hơn bất kỳ sự tìm hiểu kiên nhẫn nào về những sự kiện riêng lẻ, mà thời điểm đó vẫn chưa đến, có thể đạt được.
Còn một ảo tưởng nữa mà các triết gia cổ đại phải chịu đựng, và dường như Platon trong các cuộc đối thoại sau này của ông đã phải đấu tranh chống lại – khuynh hướng trừu tượng hóa thuần túy; không nhận thức được rằng trừu tượng hóa thuần túy chỉ là phủ định, họ nghĩ rằng trừu tượng hóa càng lớn thì chân lý càng cao. Đằng sau bất kỳ cặp ý tưởng nào, một ý tưởng mới bao hàm chúng – (tiếng Hy Lạp), như cách gọi chuyên môn của nó – bắt đầu xuất hiện ngay lập tức. Hai thì đúng hơn ba, một thì đúng hơn hai. Những từ ‘hiện hữu’, ‘thống nhất’, ‘bản chất’, hay ‘tốt’, trở nên thiêng liêng đối với họ. Họ không thấy rằng chúng chỉ có một từ, và theo một nghĩa nào đó, là từ vô nghĩa nhất. Họ không hiểu rằng nội dung của các khái niệm tỷ lệ nghịch với tính phổ quát của chúng – yếu tố lan tỏa rộng rãi nhất cũng là yếu tố mỏng nhất; hay, theo ngôn ngữ của logic thông thường, sự mở rộng càng lớn thì sự hiểu biết càng ít. Nhưng ý tưởng trống rỗng này về một tổng thể không có bộ phận, về một chủ thể không có vị ngữ, một sự tĩnh tại không chuyển động, cũng là ý tưởng phong phú nhất trong mọi ý tưởng. Đó là khởi đầu của tư duy tiên nghiệm, và thực sự là của tư duy nói chung. Con người được dẫn dắt để hình dung ra nó, không phải bởi lòng yêu thích khái quát vội vàng, mà bởi một bản năng thần thánh, một nhiệt huyết biện chứng, trong đó các khả năng của con người dường như khao khát sự mở rộng. Chúng ta biết rằng “tồn tại” chỉ là động từ của sự tồn tại, là động từ, biểu tượng chung nhất của mối quan hệ, là sự trừu tượng đầu tiên và ít ỏi nhất; nhưng đối với một số triết gia cổ đại, từ nhỏ bé này dường như đạt đến tầm vóc thần thánh, và bao hàm mọi chân lý. Tồn tại hay bản chất, và những từ tương tự, đối với họ, đại diện cho một thực thể tối cao hay thần thánh, trong đó họ nghĩ rằng họ tìm thấy nguyên lý bao hàm và trường tồn của vũ trụ. Trong vài năm, tâm trí con người đã được lấp đầy bởi những khái niệm trừu tượng; một thế giới mới được tạo ra để mang lại luật lệ và trật tự cho thế giới cũ. Nhưng giữa chúng vẫn còn một vực thẳm, và không ai có thể vượt qua từ thế giới này sang thế giới kia.
Số và hình là những công cụ tư duy vĩ đại nhất mà triết gia Hy Lạp sở hữu; sở hữu cùng sức mạnh đối với tâm trí như những ý tưởng trừu tượng, chúng cũng có khả năng ứng dụng thực tế. Nhiều đặc tính kỳ lạ, và đối với những nhà tư tưởng thời kỳ đầu, là bí ẩn của chúng đã được khám phá khi chúng được so sánh với nhau. Chúng cho phép nhân và xây dựng vô hạn; trong tam giác Pythagore hoặc theo tỷ lệ 1:2:4:8 và 1:3:9:27, hoặc hợp chất của chúng, các quy luật của thế giới dường như được tiết lộ hơn một nửa. Chúng cũng có khả năng phân chia vô hạn – một điều kỳ diệu và cũng là một câu đố đối với nhà tư tưởng cổ đại (Đại diện). Chúng không chỉ là những khái niệm trừu tượng trống rỗng, giống như sự tồn tại hay bản chất, mà còn cho phép tiến bộ và phát triển, đồng thời chúng khẳng định một tình cảm cao hơn của tâm trí, rằng có trật tự trong vũ trụ. Và như vậy, bắt đầu có một sự đồng cảm thực sự giữa thế giới bên trong và thế giới bên ngoài. Những con số và hình ảnh hiện diện trước mắt trí óc trở nên hữu hình đối với mắt giác quan; chân lý của tự nhiên là toán học; Những đặc tính khác của vật thể dường như chỉ xuất hiện trở lại dưới ánh sáng của con số. Luật pháp và đạo đức cũng tìm thấy sự biểu hiện tự nhiên qua con số và hình dạng. Những công cụ có sức mạnh và độ đàn hồi như vậy chắc chắn là “một sự hỗ trợ tuyệt vời” cho những nỗ lực đầu tiên của trí tuệ con người.
Có một lý do khác tại sao các con số lại có ảnh hưởng lớn đến tâm trí của những nhà tư tưởng thời kỳ đầu – chúng đã được kiểm chứng bằng kinh nghiệm. Mỗi lần sử dụng chúng, ngay cả những người tầm thường nhất, đều tin chắc vào sự thật của chúng; chúng có mặt ở khắp mọi nơi, trong những điều nhỏ nhặt nhất cũng như những điều lớn lao nhất. Một, hai, ba, đếm trên đầu ngón tay là một ‘vật chất tầm thường’ (Rep.), một công cụ nhỏ bé để tạo ra thế giới; nhưng từ những điều này và nhờ sự trợ giúp của những điều này, mọi kiến thức của chúng ta về tự nhiên đã được phát triển. Chúng là thước đo của vạn vật, và dường như ban hành luật lệ cho vạn vật; thiên nhiên được giải cứu khỏi sự hỗn loạn và hỗn loạn bởi sức mạnh của chúng; các nốt nhạc, chuyển động của các vì sao, hình dạng của các nguyên tử, sự tiến hóa và lặp lại của ngày, tháng, năm, các đơn vị quân sự của một đội quân, các đơn vị dân sự của một quốc gia, dường như cung cấp một ‘nhân chứng hiện tại’ về chúng – điều gì sẽ xảy ra với con người hoặc thế giới nếu bị tước đi các con số (Rep.)? Bí ẩn của con số và bí ẩn của âm nhạc là giống nhau. Có một thứ âm nhạc của nhịp điệu và chuyển động hài hòa ở khắp mọi nơi; và bên cạnh mối liên hệ thực sự giữa âm nhạc và số lượng, một mối quan hệ kỳ ảo hay tưởng tượng đã được thêm vào. Có âm nhạc của các thiên thể cũng như của những nốt nhạc đàn lia. Nếu trong vạn vật hữu hình đều có số lượng và hình dạng, tại sao chúng lại không thấm nhuần vào thế giới vô hình, nơi mà với bản chất kỳ diệu và bất biến của chúng, chúng dường như giao hòa?
Hai điểm khác khiến chúng ta chú ý trong cách các triết gia cổ đại sử dụng các con số. Thứ nhất, họ áp dụng vào tự nhiên bên ngoài những mối quan hệ của chúng mà họ tìm thấy trong tâm trí mình; và khi tự nhiên dường như bất đồng với các con số, chẳng hạn như trường hợp phân số, họ phản đối (Rep.; Arist. Metaph.). Sau khi suy ngẫm lâu dài về các đặc tính của 1:2:4:8, hoặc 1:3:9:27, hoặc 3, 4, 5, họ phát hiện ra trong chúng nhiều sự tương ứng kỳ lạ và sẵn sàng tìm thấy trong chúng bí mật của vũ trụ. Thứ hai, họ áp dụng số và hình một cách đồng đều cho những lĩnh vực vật lý, chẳng hạn như thiên văn học hoặc cơ học, mà các triết gia hiện đại mong đợi tìm thấy chúng, và cho những lĩnh vực mà họ không bao giờ nghĩ đến việc tìm kiếm chúng, chẳng hạn như sinh lý học và tâm lý học. Bởi vì các ngành khoa học vẫn chưa được phân chia, và không có gì thực sự phi lý khi lập luận rằng cùng những quy luật chi phối các thiên thể cũng được áp dụng một phần cho các chi hoặc bộ não hay sai lệch của con người. Chiêm tinh học là hình thức mà trí tưởng tượng phong phú của các nhà tư tưởng cổ đại gần như tất yếu đã mang đến cho thiên văn học. Việc nhận thấy rằng nguyên lý thấp hơn, ví dụ như cơ học, luôn được nhìn thấy trong nguyên lý cao hơn, ví dụ như trong các hiện tượng của sự sống, càng khiến họ bối rối hơn. Học thuyết của Plato về nguyên lý này và nguyên lý kia chi phối các hành trình của bầu trời và cơ thể con người không phải là một sự ngẫu nhiên, mà là kết quả tự nhiên của trạng thái kiến thức và tư duy mà ông đã đạt đến.
Trong thời hiện đại, khi chúng ta chiêm ngưỡng bầu trời, một lượng chân lý khoa học nhất định hòa quyện một cách tinh tế, ngay cả với cái nhìn thoáng qua của một người thiếu hiểu biết về khoa học. Họ biết rằng Trái Đất quay quanh Mặt Trời, chứ không phải Mặt Trời quay quanh Trái Đất. Họ không tưởng tượng Trái Đất là trung tâm của vũ trụ, và họ có một số khái niệm về hóa học và các ngành khoa học liên quan. Một khía cạnh rất khác của tự nhiên hẳn đã hiện hữu trong tâm trí của triết gia Hy Lạp cổ đại. Ông hẳn đã nhìn thấy Trái Đất chỉ là một bề mặt, không được phản chiếu, dù chỉ mờ nhạt, trong tấm kính khoa học, mà gắn liền chặt chẽ với một lý thuyết về một, hai, hoặc nhiều nguyên tố. Ông hẳn đã thấy thế giới tràn ngập số lượng và hình dạng, được sinh động bởi một nguyên lý chuyển động, nội tại trong một nguyên lý đứng yên. Ông hẳn đã cố gắng xây dựng vũ trụ dựa trên một nguyên lý định lượng, dường như tìm thấy trong vô số tổ hợp hình học hay trong sự đa dạng vô hạn về kích thước của chúng một lời giải thích đầy đủ về sự đa dạng của các hiện tượng. Bên cạnh những suy đoán tiên nghiệm này, ông sẽ thêm vào một quan niệm thô sơ về vật chất và kinh nghiệm trực tiếp của chính mình về sức khỏe và bệnh tật. Vũ trụ của ông chắc chắn sẽ không hoàn hảo và bất bình đẳng, là nỗ lực đầu tiên nhằm khắc họa hình thái và trật tự lên sự hỗn loạn nguyên thủy của tri thức nhân loại. Ông sẽ nhìn mọi thứ như trong mơ.
Các nhà triết học vật lý cổ đại đã bị Tiến sĩ Whewell và những người khác cáo buộc là đã lãng phí trí tuệ tinh tế của họ vào những phương pháp nghiên cứu sai lầm; và sự tiến bộ của họ trong triết học đạo đức và chính trị đôi khi bị đối chiếu với sự thất bại được cho là của họ trong các nghiên cứu vật lý. “Họ có rất nhiều ý tưởng,” Tiến sĩ Whewell nói, “và rất nhiều sự thật; nhưng những ý tưởng của họ không phản ánh chính xác những sự thật mà họ đã biết.” Đây là một cách mô tả rất thô thiển và gây hiểu lầm về khoa học cổ đại. Đó là sai lầm của một người thiếu học thức – tức là thiếu học thức theo nghĩa cao hơn của từ này – người tưởng tượng mọi người khác đều giống mình và giải thích mọi thời đại khác theo cách của riêng mình. Chắc chắn rằng người xưa thường mắc phải những sai lầm kỳ lạ và hoang đường: thời điểm vẫn chưa đến cho con đường chậm hơn và chắc chắn hơn của triết học quy nạp hiện đại. Nhưng vẫn cần phải chứng minh rằng họ có thể đã làm được nhiều hơn trong thời đại và đất nước của họ; hoặc rằng những đóng góp mà họ đã dành cho các ngành khoa học mà họ đã biết nhìn chung không lớn bằng những đóng góp của những người kế nhiệm họ. Không có bước tiến nào trong thiên văn học vĩ đại như bước tiến của Pythagoras vô danh, người đầu tiên quan niệm thế giới là một vật thể chuyển động quanh mặt trời trong không gian: không có nguyên lý nào đúng đắn và toàn diện hơn việc áp dụng toán học vào cả các thiên thể lẫn các hạt vật chất. Người xưa không có những công cụ cho phép họ hiệu chỉnh hoặc kiểm chứng những dự đoán của mình, và cơ hội quan sát của họ cũng bị hạn chế. Plato có lẽ đã đóng góp nhiều hơn cho khoa học vật lý bằng cách khẳng định sự vượt trội của toán học so với Aristotle hay các môn đồ của ông bằng cách thu thập dữ kiện. Khi các nhà tư tưởng thời hiện đại, theo Bacon, đánh giá thấp hoặc xem nhẹ những suy đoán của các triết gia cổ đại, họ dường như hoàn toàn quên mất những điều kiện của thế giới và của tâm trí con người, mà họ đã tiến hành các nghiên cứu của mình. Khi chúng ta buộc tội họ bị ảnh hưởng bởi ngôn từ, liệu chúng ta có cho rằng mình hoàn toàn thoát khỏi ảo tưởng này không? Khi chúng ta nhận thấy rằng vật lý học Hy Lạp sớm trở nên trì trệ hoặc tuyệt chủng, liệu chúng ta có thể nhận thấy rằng đã từng và có thể sẽ lại có những giai đoạn trong lịch sử triết học hiện đại cằn cỗi và không hiệu quả? Chúng ta cũng có thể cho rằng nghệ thuật Hy Lạp không có thật hay vĩ đại, vì nó không có sự so sánh nào cả, cũng như cho rằng vật lý Hy Lạp là một sự thất bại vì họ không ngưỡng mộ bất kỳ tiến bộ nào sau đó.
Lời buộc tội về sự khái quát hóa vội vàng thường được đưa ra chống lại các triết gia cổ đại thực sự là một sự lạc hậu. Bởi vì khó có thể nói rằng họ đã khái quát hóa. Đúng hơn, có thể nói rằng họ đã làm sáng tỏ và định nghĩa bằng kinh nghiệm và những ý tưởng mà họ đã có. Khởi đầu của tư duy về tự nhiên luôn phải mang đặc điểm này. Một phương pháp thực sự là kết quả của nhiều thời đại thực nghiệm và quan sát, và luôn tiếp diễn và mở rộng cùng với sự tiến bộ của khoa học và kiến thức. Ban đầu, con người nhân cách hóa tự nhiên, sau đó họ hình thành những ấn tượng về tự nhiên, cuối cùng họ hình thành nên “biện pháp” hay quy luật của tự nhiên. Họ vượt ra khỏi thần thoại để bước vào triết học. Khoa học sơ khai không phải là một quá trình khám phá theo nghĩa hiện đại; mà đúng hơn là một quá trình hiệu chỉnh bằng quan sát, và ở một mức độ nào đó, những ấn tượng đầu tiên về tự nhiên, mà nhân loại, khi bắt đầu tư duy, đã tiếp nhận từ thơ ca, ngôn ngữ hoặc những giác quan không thông minh. Trong tất cả các chân lý khoa học, chân lý vĩ đại và đơn giản nhất là tính đồng nhất của tự nhiên; điều này đã được người xưa diễn đạt bằng nhiều cách, như số phận, sự tất yếu, thước đo, hay giới hạn. Những sự kiện bất ngờ, mà họ không biết nguyên nhân, họ quy cho sự ngẫu nhiên (Thucyd.). Nhưng quan niệm của họ về tự nhiên không bao giờ là quan niệm về quy luật bị gián đoạn bởi những ngoại lệ,—một phát minh siêu hình có phần đáng tiếc của thời hiện đại, trái ngược với thực tế và không đáp ứng được yêu cầu của tư duy.
Nguồn Internet
